Bilindiği üzere tüm Dünya’da olduğu gibi ülkemizde de yaygın olarak görülen ve 11.03.2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi ilan edilen COVİD-19 (corona virüsü) salgın hastalığı nedeniyle pek çok işveren evde çalışma usulüne geçiş yapmış, evde çalıştırma imkânı bulunmayan işverenlerin bir kısmı ise sosyal izolasyonun sağlanması için çalışma sürelerinin düşürülmesi ya da çalışmaya ara verilmesi yöntemlerine başvurmuştur. Çalışanların bir kısmı ise yıllık izin veya ücretsiz izin sürelerini kullanmaya başlamışlardır.
Çalışanlar tarafından yıllık veya ücretsiz izin sürelerinin aşılması veya kısmi çalışmanın ön görüldüğü işyerlerinde mevcut izolasyon döneminin sona ermesi ve olağan hayata geri dönülmesinden sonra telafi çalışması yapılması mümkündür.
Telafi Çalışması Nedir?
Telafi çalışması İş Kanunu 65.madde de şu şekilde ifade edilmektedir;
“Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir.”
İşverenin telafi çalışması yaptırabilmesi için öncelikle zorunlu bir nedenin ortaya çıkmış olması ve bu zorunlu nedenin çalışma süresinin kısaltması veya çalışmayı engellemesi gerekmektedir. Bu durumda telafi çalışması; zorunlu neden ile ortaya çıkan çalışmama, kısmi çalışma halinin iş kanunu, bireysel iş sözleşmesi, toplu sözleşmesi ile öngörülen zorunlu iznin dışında kalan kısım için yaptırılabilir. Bu nedenle telafi çalışmaları fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma olarak değerlendirilmemektedir. Çalışanların çalışması gereken sürelerde çalışmaması halinin telafi edilmesi anlamını taşımaktadır.
Bu halde kanunda düzenleme alanı bulan “zorunlu neden” pek tabi günümüz şartlarında pandemi hali olarak da düşünülebilir. Sosyal izolasyon için çalışma sürelerinin azaltılması, çalışmanın durması veya çalışanların yasal izin sürelerinin dışında izin kullanmaları halinde işverenler arta kalan çalışma süreleri için aşağıda açıklanacak usuller çerçevesinde telafi çalışması yaptırabileceklerdir.
Telafi Çalıştırması Nasıl Yaptırılmalı?
-Bildirim
Öncelikle işverenin, telafi çalışması yaptırmadan önce bu durumu çalışanlarına bildirmesi gerekmesi gerekmektedir. İşveren, telafi çalışmasının hangi nedenle yapıldığını hangi tarih aralığında telafi çalışması yapılacağını çalışanlarına bildirir.
-Süresi
Telafi çalışmasının, zorunlu nedenin ortadan kalkmasından itibaren 4 ay* içinde yapılması gerekmektedir. Çalışanların telafi çalışmaları bu 4 ay içinde tamamlanmak zorundadır. Zira her halükârda telafi çalışması 4 ayı geçemeyecektir.
Ayrıca kanunun açık hükmü gereği telafi çalışması yapılırken yasal çalışma süreleri aşılamayacaktır. İş Kanunu'na göre çalışma süresi günlük on bir saat olarak değerlendirilmektedir. Bu halde telafi çalışması günlük çalışma saati dikkate alındığında en fazla üç saattir. Örnek olarak, günde 8 saat çalışan bir işçi 3 saat daha fazladan çalışabilir.
-Günleri
Yasal veya iş sözleşmesine dayalı tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz. Bu nedenle Ulusal Bayram ve Genel tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılması mümkün değildir.
Telafi çalışması ancak çalışanların çalışma günlerinde günlük çalışma süresini aşmayan saatler dikkate alınarak yaptırılabilecektir. Örnek olarak cumartesi çalışması olmayan bir işyerinde cumartesi günü telafi çalışması yapılamayacak iken normal şartlarda cumartesi çalışması olan bir işyerinde cumartesi günü telafi çalışması yapılabilecektir. Aynı şekilde normal şartlarda (işyeri uygulaması gereği) hafta tatilinin cumartesi veya pazar olmağı günlerde cumartesi veya pazar günleri telafi çalıştırması yaptırılabilecektir.
Örnek Olay:
Haftanın 5 günü pazartesi ve salı günleri hariç, günde 9 saat çalışan bir işçi için günde cumartesi ve pazar günleri dahil en fazla 2 saat telafi çalışması yaptırılabilecektir. Haftanın 5 günü cumartesi ve pazar günleri hariç, günde 8 saat çalışan bir işçiye ise cumartesi ve pazar günleri hariç en fazla 3 saat telafi çalışması yaptırılabilecektir.
SONUÇ
Telafi çalışması ile günlük çalışma süresinin üzerinde çalışan çalışanlar çalışmadıkları dönemlere ait ücret alacaklarını almış olduklarından telafi çalışması için ayrıca bir ücret talebinde bulunamayacaklardır. İşbu telafi çalışma süresi de fazla çalışma anlamına gelmediğinden fazla çalışma ücretine de hak kazanamayacaklardır.
Telafi çalışmasının yukarıda izah edilen usul ve şartlarda yaptırılması işverenler açısından önem arz etmektedir. Söz konusu çalışmanın ön görülen çalışma sürelerinin veya çalışma günlerinin ihlal edilerek yaptırılması durumunda, çalışanlar ile işverenler arasında uyuşmazlıkların çıkmasının yanında İş Kanunu 104.madde gereği işverenler idari para cezaları ile de karşılaşabilirler. İlgili idari para cezası, kanuna uygun olarak telafi çalıştırması yapılmayan her bir çalışan için 509 TL olarak düzenlenmiştir.
Yukarıda izah edilenler çerçevesinde, uygun şartları taşıdığını düşünen işverenlerin öncesinde çalışanlarına bildirmek koşulu ile yine yukarda açıklamaya çalıştığımız usul ve kanuni sınırlar çerçevesinde telafi çalışması yaptırabilirler. Belirtilen şartlara uyulmaması durumunda ise işverenlerin yargıya taşınabilecek uyuşmazlıklarla karşılaşabilmeleri olasıdır.
